Tərcüməçilik ixtisası mətn və danışıq nümunələrini bir dildən digərinə dəqiq və məqsədəuyğun ötürməyi öyrədən akademik sahədir. Burada əsas məqsəd sözləri bir-birinə çevirmək deyil, mətni onun mənası, üslubu və auditoriyası nəzərə alınmaqla tərcümə etməkdir. Buna görə də ixtisas həm dilçilik, həm kommunikasiya, həm də mədəniyyətlərarası münasibətlər biliklərini birləşdirir.
Dillər dünyanı bir-birinə bağlayır. İnsanlar, şirkətlər, mədəniyyətlər arasında anlaşma yaradanlər isə tərcüməçilərdir. Tərcüməçilik ixtisası sözün əsl mənasında bir körpüdür. Bu ixtisası seçənlər yalnız iki dildən digərinə mətn çevirmir, həm də fikri, intonasiya və konteksti ötürürlər. Gəlin bu sahəni hər tərəfi ilə araşdıraq.
Tərcüməçilik tələbələri müxtəlif fənlər öyrənirlər. Bu fənlər həm nəzəri, həm də praktik bacarıqları formalaşdırır:
Ümumi və tətbiqi dilçilik Tərcümə nəzəriyyəsi və metodologiyası Terminologiya və təkamül Tərcümə texnologiyaları (CAT alətləri, TM sistemləri) Redaktə və korrektə Mətbəə və mətn tipləri üzrə tərcümə (texniki, hüquqi, tibbi, ədəbi) Audiovizual tərcümə və subtitrləmə Lokalizasiya və qlobal marketinq üçün mətinin uyğunlaşdırılması Mədəniyyətlərarası kommunikasiya
Laboratoriya və praktika saatları tələbələrə real layihələrdə işləmə imkanı verir. Tez-tez universitetlər şirkətlərlə əməkdaşlıq edərək tələbələrə tərcümə layihələri verir.
Tərcümə geniş sahədir. Bəzi məşhur istiqamətlər:
Hüquqi tərcümə — müqavilələr, məhkəmə sənədləri, patentlər Texniki tərcümə — istifadəçi təlimatları, texniki spesifikasiyalar Tibbi tərcümə — xəstəxana hesabatları, klinik tədqiqatlar Ədəbi tərcümə — romanlar, şeir və nəsr Audiovizual tərcümə — film subtitrləri, dublyaj mətnləri Lokalizasiya — proqramlar, oyunlar və vebsaytların yerli auditoriyaya uyğundurulması Maşın tərcüməsinin redaktəsi (post-editing) — avtomatik tərcümələrin insan tərəfindən düzəldilməsi
Hər sahə özünəməxsus terminologiya və etik tələblər tələb edir.
Uğurlu tərcüməçi yalnız dil bilən deyil. Aşağıdakı keyfiyyətlər əvəzsizdir:
Dərin dil bilikləri və iki dildə yüksək səviyyədə yazılı nitq Diqqət və detallara xüsusi həssaslıq Sürətli tədqiqat aparmaq və mənbə tapmaq bacarığı Mədəni konteksti anlama və uyğunlaşdırma qabiliyyəti Etika və məxfilik prinsiplərinə əməl etmək Texnologiyanı qavrama və CAT alətlərindən istifadə bacarığı Vaxt idarəetməsi və layihə yönümlülük
Müasir tərcüməçi CAT (Computer Assisted Translation) alətlərini bilməlidir. Populyar proqramlar:
SDL Trados Studio MemoQ OmegaT Wordfast Memsource
Bundan əlavə terminoloji bazalar, glosariyalar və mətn idarəetmə sistemləri ilə işləmək vacibdir. Maşın tərcüməsi xidmətləri (Google Translate, DeepL) tez-tez istifadə olunur, amma peşəkar standartlarda həmişə insan redaktəsi tələb olunur.
Tərcüməçi üçün portfolio çox önəmlidir. Universitet illərində toplanan tərcümələr, təcrübə layihələri və müəllif işləri portfeldə yer almalıdır. Praktika zamanı tələbələr real müştərilərlə işləyir, müqavilə şərtlərini, ödəniş mexanizmini və layihə çatdırılmasını öyrənirlər.
Beynəlxalq səviyyədə tanınan sertifikatlar tərcüməçinin karyerasını sürətləndirə bilər. Məsələn:
ATA (American Translators Association) sertifikatı CIOL (Chartered Institute of Linguists) peşəkar akkreditasiyası ITI (Institute of Translation and Interpreting) üzvlüyü
Davamlı təlim kursları, konfranslar və seminarlar peşəkarlığın saxlanması üçün vacibdir.
Maaşlar sahəyə, dillərə və ixtisaslaşmaya görə dəyişir.
Azərbaycanda yeni başlayan tərcüməçilər üçün aylıq gəlir 500–1000 AZN aralığında ola bilər. Xüsusi sertifikatlara və xüsusi sahə üzrə ixtisaslaşmaya malik mütəxəssislər 1500–3000 AZN və daha çox qazana bilərlər. Xaricdə və ya internacional şirkətlərdə işləyən tərcüməçilər üçün gəlirlər daha yüksəkdir. Məsələn, tibbi və hüquqi tərcümədə ixtisaslaşmış mütəxəssislər illik 40,000–80,000 USD arası qazana bilərlər. Freelance tərcüməçilər isə saatlıq və ya layihə əsaslı işləyərək gəlirlərini özləri idarə edirlər.
Tərcüməçi müxtəlif yollardan birini seçə bilər:
Freelance — müstəqil layihələr, çevik cədvəl, geniş müştəri bazası Agentlikdə — sabit gəlir, komandada iş, daimi axın Korporativ — şirkət daxilində lokalizasiya və kommunikasiya şöbələrində sabit iş Tərcümə menecmenti və ya terminoloq kimi yüksəliş imkanları Akademiya və təlim — universitetdə dərs demək və kurslar tədris etmək
Hər yolun öz üstünlükləri və çağırışları var.
Tərcüməçi məxfi sənədlərlə işləyə bilər. Buna görə də peşəkar etika, gizlilik müqavilələri və məlumatları qorumaq qabiliyyəti zəruridir. Xüsusilə tibbi və hüquqi tərcümələrdə məxfiliyə ciddi fikir verilməlidir.
Güclü portfel yarat, universitet layihələrini professional formata sal. Bir neçə CAT alətini öyrən və sertifikatlaşdırıl. Xüsusi sahə seç və o sahədə terminologiyanı dərindən öyrən. Freelance platformalarında və tərcümə agentliklərində profil aç. Davamlı təhsil və beynəlxalq konfranslarda iştirak et.
Tərcüməçilik ixtisası dünyanı daha anlaşılan yerə çevirən peşədir. Əgər sən dillərə, mədəniyyətlərə və dəqiqliklə işləməyə maraqlısansa, bu ixtisas sənə həm kreativ, həm də peşəkar yol açacaq.
Xaricdə təhsil isə tərcüməçinin dil bacarıqlarını daha da dərinləşdirir, beynəlxalq şəbəkə yaradır və ixtisaslaşma üçün geniş imkanlar təqdim edir. Xüsusilə süni intellektin və lokalizasiya sahələrinin inkişaf etdiyi ölkələrdə təhsil almaq sənin karyeranı sürətləndirə və dünyaya açılan qapını genişləndirə bilər.