Dünya artıq kodla işləyir. Mobil tətbiqlərdən süni intellekt sistemlərinə, bank əməliyyatlarından tibbi cihazlara qədər hər şeyin arxasında proqram mühəndisləri dayanır. Bu ixtisas müasir dünyanın “mühərriki” sayılır və istər yerli, istərsə də beynəlxalq səviyyədə ən çox tələb olunan sahələrdən biridir. Gəlin proqram mühəndisliyinin nə olduğunu, bu sahədə oxuyanların nə öyrəndiyini və gələcək imkanlarını birlikdə nəzərdən keçirək.
Proqram mühəndisliyi (Software Engineering) kompüter elmlərinin bir qolu olub, proqram təminatının hazırlanması, sınaqdan keçirilməsi, saxlanması və təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olur. Sadə dillə desək, proqram mühəndisləri texnologiyanın “arxasında işləyən” beyinlərdir.
Onlar istifadə etdiyimiz proqramları — mobil tətbiqləri, vebsaytları, oyunları və ya idarəetmə sistemlərini — planlaşdırır, kodlaşdırır və sabit şəkildə işləməsini təmin edirlər. Bu ixtisas həm yaradıcılıq, həm də analitik düşünmə tələb edir.
Proqram mühəndisliyi Azərbaycanda çox sürətlə populyarlaşan bir ixtisasdır. Bu sahəni tədris edən əsas ali məktəblər:
ADA Universiteti – beynəlxalq standartlara uyğun, praktiki yönümlü proqram mühəndisliyi təhsili verir. Bakı Mühəndislik Universiteti (BMU) – mühəndislik yönümlü fənlərin dərin tədrisi ilə tanınır. Azərbaycan Texniki Universiteti (AzTU) – proqram təminatı, informasiya təhlükəsizliyi və avtomatlaşdırma sahələrində ixtisaslaşma imkanı yaradır. Xəzər Universiteti və Qərbi Kaspi Universiteti – müasir laboratoriyalar və xarici professorlarla dərslər təqdim edir. Naxçıvan Dövlət Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti və UNEC – İT sahəsində tətbiqi tədris proqramları ilə bu ixtisası təklif edən digər ali məktəblərdir.
Bu ixtisas yalnız proqramlaşdırma ilə məhdudlaşmır. Tələbələr həm riyazi düşünmə, həm sistem dizaynı, həm də layihə idarəetməsini öyrənirlər. Əsas fənlər bunlardır:
Proqramlaşdırma dilləri (C++, Java, Python, C#, JavaScript) Məlumat strukturları və alqoritmlər Rəqəmsal sistemlər və kompüter arxitekturası Verilənlər bazası idarəetməsi (SQL, MongoDB və s.) Proqram təminatının dizaynı və arxitekturası Əməliyyat sistemləri və şəbəkələr Süni intellekt və maşın öyrənməsi əsasları Mobil və veb proqramlaşdırma Kibertəhlükəsizlik əsasları Layihə idarəetməsi (Agile, Scrum, DevOps metodologiyaları)
Universitetlər həmçinin praktiki laboratoriyalar, kod marafonları və startap layihələri vasitəsilə tələbələrin real bacarıqlarını inkişaf etdirirlər.
Ən qısa cavab: Bəli, çox. Dünya iqtisadiyyatında proqram mühəndisliyi ən sürətlə böyüyən ixtisaslardandır. Beynəlxalq hesabatlara görə, 2030-cu ilə qədər bu sahədə iş yerlərinin sayı 20%-dən çox artacaq.
Rəqəmsallaşma bütün sahələrə — səhiyyə, maliyyə, logistika, təhsil və sənayeyə — sirayət edib. Yəni proqram mühəndislərinə yalnız texnologiya şirkətlərində deyil, demək olar ki, hər sektorda ehtiyac var.
Eyni zamanda bu sahə freelance və uzaqdan işləmə imkanı ilə seçilir. Yəni sən dünyanın istənilən yerində oturub beynəlxalq şirkətlərə xidmət göstərə bilərsən.
Maaş bu sahənin ən cəlbedici tərəflərindən biridir. Azərbaycanda təcrübəsiz bir proqram mühəndisi aylıq təxminən 1000–2000 AZN qazana bilər. Təcrübə artdıqca bu rəqəm 3000–6000 AZN aralığına qədər yüksəlir.
Xaricdə isə vəziyyət daha da perspektivlidir:
ABŞ – illik orta maaş 100,000 – 140,000 USD Kanada – 80,000 – 110,000 CAD Almaniya və Niderland – 60,000 – 90,000 EUR Böyük Britaniya – 50,000 – 80,000 GBP
Əlavə olaraq, “remote” (uzaqdan) işləyən azərbaycanlı proqramçılar da xarici şirkətlərdən dollar və ya avro ilə gəlir əldə edirlər.
Proqram mühəndisliyi bir çox fərqli istiqamətlərə bölünür. Məzunlar aşağıdakı rollarda ixtisaslaşa bilərlər:
Frontend developer (vebsayt interfeyslərinin dizaynı və kodlaşdırılması) Backend developer (server tərəfli sistemlərin hazırlanması) Full-stack engineer (hər iki istiqaməti bilən mütəxəssis) Mobile developer (iOS və Android tətbiqləri üçün) Data engineer və ya data scientist DevOps mütəxəssisi (sistemin avtomatlaşdırılması və sabitliyi) Software architect (böyük layihələrin texniki dizayn rəhbəri) Project manager və ya Scrum master (komanda rəhbərliyi və layihə idarəetməsi)
Yəni bu ixtisas təkcə kod yazmaqla bitmir, həm də analitik, dizayn, idarəetmə və elmi tədqiqat istiqamətlərinə yol açır.
Bu ixtisasda ingilis dili mütləqdir. Çünki proqramlaşdırma dilləri, dokumentasiyalar, forumlar və tədris resursları ingiliscə olur. Minimum B2 səviyyə, ideal halda isə C1 səviyyə tələb olunur.
Əlavə olaraq, alman və fransız dilləri Avropa şirkətləri ilə işləmək üçün, yapon dili isə texnoloji innovasiyalara yönəlmiş karyera üçün üstünlük yaradır.
Uğurlu proqram mühəndisi olmaq üçün təkcə riyaziyyat bilikləri deyil, aşağıdakı xüsusiyyətlər də vacibdir:
Məntiqi və analitik düşünmə bacarığı Problemləri sistemli şəkildə həll etmək Davamlı öyrənməyə maraq Komanda ilə işləmə bacarığı Təfərrüatlara diqqət və səbr Texnologiyaya maraq və yeniliklərə açıq olmaq
Bu sahə sürətlə dəyişdiyi üçün daim yeni texnologiyalarla ayaqlaşmaq əsas bacarıq sayılır.
Xaricdə proqram mühəndisliyi təhsili almaq istəyən tələbələr üçün ABŞ, Kanada, Almaniya, Hollandiya, Finlandiya və Türkiyə ən çox seçilən istiqamətlərdəndir. Bu ölkələrdə təhsil proqramları yalnız nəzəri dərs deyil, real startap layihələri, praktik kodlaşdırma və staj proqramları üzərində qurulur.
Məsələn, Almaniyada “dual education” sistemi tələbələrə həm universitetdə təhsil almağa, həm də şirkətdə işləməyə imkan verir. ABŞ-da isə Stanford, MIT və Berkeley kimi universitetlər bu sahədə dünya lideridir.
Xaricdə təhsil həm beynəlxalq diplom, həm də qlobal texnologiya şirkətlərində (Google, Amazon, Meta, Microsoft və s.) karyera qurmaq üçün böyük üstünlük yaradır.
Proqram mühəndisliyi XXI əsrin “universal dili”dir. Bu sahə həm yaradıcı düşüncə, həm analitik zəkaya əsaslanır və daim inkişaf tələb edir. Əgər sən riyaziyyatı, texnologiyanı və problemləri həll etməyi sevirsənsə, bu ixtisas sənə həm peşə, həm azadlıq, həm də gələcək təminatı qazandıra bilər.
Xaricdə bu sahədə təhsil almaq isə sənə yalnız proqramlaşdırma bilikləri deyil, həm də qlobal düşüncə, texnoloji mühit və beynəlxalq karyera qazanmaq imkanı verəcək. Proqram mühəndisliyi gələcəyin deyil, artıq bu günün ixtisasıdır.