Müasir dövrdə “data” – yəni məlumat, dünyanın ən dəyərli resurslarından biri hesab olunur. Şirkətlər, dövlət qurumları və elmi təşkilatlar gündəlik olaraq milyonlarla məlumat toplayır. Ancaq bu məlumatların heç bir dəyəri olmur, əgər düzgün təhlil edilməsə. Data analitika ixtisası məhz toplanan məlumatların işlənməsi, təhlil edilməsi, nəticələrin şərh olunması və qərarvermə prosesində istifadəsi ilə məşğul olur. Başqa sözlə, bu sahənin mütəxəssisləri “rəqəmləri danışdırır” və biznesin, elmin, texnologiyanın inkişafına istiqamət verir.
Azərbaycanda data analitika ayrıca ixtisas kimi hələ tam formalaşmasa da, bir çox universitetdə İnformasiya texnologiyaları, Kompüter elmləri və Süni intellekt ixtisaslarının tərkibində bu sahəyə aid fənlər tədris olunur. Bakı Dövlət Universiteti, ADA Universiteti, Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, həmçinin Xəzər Universiteti kimi ali məktəblərdə data analitika üzrə dərslərə və laboratoriyalara rast gəlmək mümkündür. Son illərdə isə bəzi universitetlər magistratura səviyyəsində bu istiqaməti ayrıca proqram şəklində təqdim etməyə başlayıb.
Data analitika ixtisası çoxşaxəli bilik tələb edir. Tələbələr aşağıdakı əsas fənlərlə tanış olurlar:
Statistika və ehtimal nəzəriyyəsi – məlumatların analizində əsas baza; Proqramlaşdırma dilləri (Python, R, SQL) – məlumatların işlənməsi və modelləşdirilməsi üçün; Maşın öyrənməsi və süni intellekt əsasları – proqnozlaşdırıcı modellərin qurulması; Böyük verilənlər texnologiyaları (Hadoop, Spark və s.); Vizualizasiya və məlumatların təqdimatı (Tableau, Power BI və ya Python kitabxanaları); Biznes analitika – məlumatların real biznes problemlərində istifadəsi.
Bundan başqa tələbələr layihə əsaslı dərslərdə öyrəndiklərini praktiki işlərdə tətbiq edirlər.
Bəli, həm də çox. Dünyada rəqəmsallaşmanın sürətlə getdiyi bir dövrdə data analitiklərinə böyük ehtiyac var. Bank sektoru, səhiyyə, təhsil, elektron ticarət, dövlət idarəçiliyi – hamısı məlumatların təhlilinə əsaslanır. Məsələn, banklar müştəri davranışlarını anlamaq üçün, xəstəxanalar tibbi proqnozlar üçün, şirkətlər isə satışlarını artırmaq üçün data analitiklərdən istifadə edirlər. Bu səbəbdən bu sahə yaxın gələcəkdə ən perspektivli peşələrdən biri olaraq qalacaq.
Maaş məsələsi təcrübə və bilik səviyyəsinə görə dəyişir. Azərbaycanda yeni başlayan data analitiklər üçün maaş təxminən 1000-1500 AZN arası dəyişir. Təcrübəli mütəxəssislərdə isə bu rəqəm 2500-3000 AZN-ə qədər yüksələ bilir. Xaricdə isə vəziyyət daha fərqlidir. ABŞ və Avropa ölkələrində data analitiklərinin illik maaşı orta hesabla 60,000 – 90,000 USD, bəzi hallarda isə daha yüksək ola bilir. Böyük şirkətlər, xüsusilə texnologiya nəhəngləri bu sahəyə ciddi sərmayə qoyurlar.
Data analitika həm riyazi düşüncə, həm də yaradıcılıq tələb edir. Bu ixtisası seçmək istəyənlərdə aşağıdakı xüsusiyyətlər olmalıdır:
Güclü məntiqi və analitik düşüncə; Detallara diqqət yetirmək bacarığı; Proqramlaşdırma öyrənməyə maraq; Mürəkkəb problemləri sadə dillə izah etmək qabiliyyəti; Komandada işləmək və nəticələri düzgün təqdim etmək bacarığı.
Data analitika qlobal bir sahədir və burada ingilis dili əsasdır. Çünki proqramlaşdırma resursları, araşdırmalar və beynəlxalq əməkdaşlıqlar əsasən ingiliscədir. Təhsil və karyera məqsədilə ingilis dilini ən azı B2-C1 səviyyəsində bilmək tələb olunur. Bundan başqa, bəzi Avropa ölkələrində işləmək istəyənlər üçün alman, fransız və ya ispan dillərini öyrənmək üstünlük yarada bilər.
Data analitika ixtisası həm Azərbaycanda, həm də dünyada sürətlə inkişaf edən bir sahədir. Bu ixtisası seçənlər həm yüksək maaş, həm də geniş karyera perspektivləri əldə edə bilirlər. Ancaq qlobal səviyyədə rəqabət aparmaq üçün xaricdə təhsil almaq çox böyük üstünlüklər yaradır. Xarici universitetlərdə data analitika üzrə proqramlar daha təcrübəyə əsaslanır, tələbələr beynəlxalq layihələrdə iştirak edir və dünya miqyasında tanınan sertifikatlar qazanırlar. Əgər gələcəyini bu sahədə qurmaq istəyirsənsə, xaricdə təhsil sənin üçün ən doğru addım ola bilər.
